Özel Güvenlik İşçileri Koruma Emekçi Sendikası

Bu sektörde vardiyalı çalışan kadınlar için yapılan düzenleme 4857 sayılı İş Kanunu’nun 73. maddesine dayanarak yayımlanmış olan Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik[1] ile sorunlar çözülmeye çalışılıyor.

Yönetmeliğin amacı, on sekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece vardiyalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemesidir.

II- GECE VARDİYASI NEDİR?

Çalışma hayatında “gece” kavramı en geç saat 20.00’de başlar en erken saat 06.00’ya kadar geçer ve de en fazla onbir saat süren dönemdir.

A- ÇALIŞMA SAATİ VE SÜRESİ

Çalışanların gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez.

B- SAĞLIK RAPORU

Gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasına uygun olduğu, işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenir.

C- PERİYODİK KONTROL SÜRESİ

Gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa işveren tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilirler.

D- SAĞLIK RAPORU MASRAFINI İŞVEREN KARŞILAR

İşçilerinin sağlık kontrollerinin masrafları işveren tarafından karşılanır.

E- SAĞLIK SORUNU OLAN PERSONEL GÜNDÜZ VARDİYASINA ALINIR

Gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, mümkünse gündüz vardiyasında durumuna uygun bir iş verir.

F- GECE VARDİYASINDA ÇALIŞANLARIN LİSTESİ ÇALIŞMA VE İŞKUR İL MÜDÜRLÜĞÜNE VERİLİR

İşveren gece vardiyasında çalıştırılacak işçilerin listelerini ve bu işçiler için işe başlamadan önce alınan ve periyodik sağlık raporlarının bir nüshasını ilgili Çalışma ve İşkur Müdürlüğüne vermekle yükümlüdür.

G- NÖBET ESASI VARDIR

Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi vardiyaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle vardiyalar sıraya konur. Gece ve gündüz vardiyalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir.

Vardiyası değiştirilecek işçi kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden diğer vardiya da çalıştırılamaz (4857/69. md.).

III- İŞ KANUNU’NUN 73. MADDESİ KADINLARI GECE VARDİYASINDA KORUR

Onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir (4857/73. md.)

4857/73. maddesi esas alınmak suretiyle bu konuda yönetmelik hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur.

IV- KADIN İŞÇİLERİN GECE VARDİYASINDA ÇALIŞTIRILMA KOŞULLARI HAKKINDA YAYINLANAN YÖNETMELİK DE YAPILAN DÜZENLEMELER

Yönetmeliğin İlgili Maddelerine Dayanarak Haklarınızı Açıklayalım:

* Çalışma Saati: Kadın işçiler her ne şekilde olursa olsun gece vardiyasında yedibuçuk saatten fazla çalıştırılamaz (md. 5).

* Ulaşım: Belediye sınırları dışındaki her türlü işyeri işverenleri ile belediye sınırları içinde olmakla beraber, vardiya değişim saatlerinde alışılmış araçlarla gidip gelme zorluğu bulunan işyeri işverenleri, gece vardiyalarında çalıştıracakları kadın işçileri, sağlayacakları uygun araçlarla ikametgahlarına en yakın merkezden işyerine götürüp getirmekle yükümlüdür (md. 6).

* Sağlık Şartı: Kadın işçilerin, gece vardiyalarında çalıştırılabilmeleri için, işe başlamadan önce işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın SGK ile anlaşmalı hastane, Aile Hekimliği, Hükümet veya belediye doktorlarına muayene ettirilerek, çalışmalarına engel bir durumun olmadığına dair sağlık raporlarının alınması şarttır. Bu işçilerin muayeneleri her altı ayda bir tekrarlanır (md. 7) 

* Eş Durumu: Kadın işçinin kocası da işin vardiyalar halinde yürütüldüğü aynı veya ayrı bir işyerinde çalışıyor ise, kadın işçinin isteği üzerine, gece çalıştırılması, kocasının çalıştığı gece vardiyasına rastlamayacak şekilde düzenlenir.Aynı işyerinde çalışan karı kocanın aynı gece vardiyasında çalışma istekleri, işverence, olanak oranında karşılanır (md. 8). 

Yönetmeliğin yukarıdaki maddelerini incelediğimizde 4857/69. maddesi ile örtüştüğünü görmekteyiz

V- ÇAĞRI MERKEZLERİNDE VARDİYALI ÇALIŞAN KADINLARIN HAMİLELİK DÖNEMLERİNDEKİ HAKLARI NELERDİR?

Kadın işçiler, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren kadın işçiler ise doğum tarihinden başlamak üzere altı ay süre ile gece vardiyalarında çalıştırılamazlar. Emziren kadın işçilerde bu süre, ana ve çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın SGK ile anlaşmalı hastaneler, Aile Hekimliği, Hükümet veya belediye doktoru raporuyla belgelenmesi halinde, bir yıla kadar uzatılır. Bu işçilerin anılan sürelerdeki çalışmaları, Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik([2]) hükümleri saklı kalmak üzere, gündüz vardiyasına rastlayacak şekilde düzenlenir (md. 9).

Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliğin Beşinci Bölümünde Gece Vardiyasında Çalışma Koşulları Ele alınmıştır.

a) Emziren işçinin doğumu izleyen 6 ay boyunca gece çalıştırılması yasaktır. Yeni doğum yapmış işçinin doğumu izleyen sekiz haftalık süre sonunda, emziren işçinin ise, 6 aylık süreden sonra gece çalışması yapmasının güvenlik ve sağlık açısından sakıncalı olduğunun hekim raporu ile belirlendiği dönem boyunca, gece çalıştırılması yasaktır. Kadın işçiler, gebe olduklarının hekim raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar.

b) Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçi günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz.

c) Gebe işçinin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmaması esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, hekimin onayı ile gebe işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Ancak bu durumda gece çalışması yaptırılmaz ve gebe işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Yukarıda öngörülen süreler, işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.

d) Gebe işçilere gebelikleri süresince, periyodik kontrolleri için ücretli izin verilir.

e) Kadın işçiler, gebe olduklarının hekim raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar.

f) İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınmaz.

g) Emziren işçinin ise, 6 aylık süreden sonra gece çalışması yapmasının güvenlik ve sağlık açısından sakıncalı olduğunun hekim raporu ile belirlendiği dönem boyunca, gece çalıştırılması yasaktır. Emziren kadın işçilerde bu süre, ana ve çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sağlık Bakanlığı hastanesi, sağlık ocağı, hükümet veya belediye doktoru raporuyla belgelenmesi halinde, bir yıla kadar uzatılır.

h) Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

VI- HAMİLE KADINLAR İÇİN İŞVERENLER İŞYERLERİNDE AŞAĞIDAKİ ÖNLEMLERİ ALMALIDIR

Hamile kadın işçinin sigarasız ve dumansız bir ortamda gerekli aralıklarla oturarak veya rahatça uzanacak şekilde uygun şartlarda çalışması sağlanmalıdır. Hamile, yeni doğum yapmış ve emziren işçilerin mümkün olduğunca oturarak çalışması sağlanmalıdır. Bu sağlanamıyorsa ara dinlenmeleri ihtiyacına göre daha sık düzenlenmelidir. Uzun süreli çalışmalar ve ekip çalışmaları kadın işçinin sık tuvalete gitme durumu ihtiyacına göre düzenlenmelidir.

* Enfeksiyon riskine karşı işyerinde gerekli hijyen şartları sağlanmalıdır.

* İş stresinin önüne geçmek için çalışma koşulları, çalışma saatleri, müşterilerle ilişkileri, işini kaybetme korkusu gibi stres faktörlerinden koruyucu önlemler alınmalıdır

* Çalışma hızı ve işteki yoğunluk, kadın işçinin önerileri doğrultusunda uygun hale getirilmelidir.

* Hamile işçinin ani darbelere, sarsıntıya, uzun süreli titreşime maruz kalacağı işlerde çalıştırılmaları yasaktır.

* Hamile işçinin kişisel koruyucular kullansa dahi, seksen desilbelden daha az gürültülü yerde çalışması sağlanır. Gürültü seviyesinin düşürülememesi durumunda işçinin yeri değiştirilmelidir.

* İşyerinde kadın işçinin soğuk, sıcak ve yüksek basınçtan dolayı sağlık riski yaratmayacak koşullarda çalıştırılması gereklidir.

VII- GECE VARDİYASINDA ÇALIŞAN KADINLARIN İSİM LİSTELERİ DÜZENLENİR

Gece postalarında kadın işçi çalıştırmak isteyen işverenler, gece çalıştırılacak kadın işçilerin isim listelerini ilgili Çalışma ve İş Kur Bölge Müdürlüğüne gönderirler (md. 10).

VIII- İDARİ PARA CEZALARI

* İşçileri geceleri 7,5 saatten fazla çalıştırmak, gece ve gündüz postalarını değiştirmemek

* Gece çalıştırma yasağına ilişkin kanun ve yönetmelik hükümlerine aykırı davranmak

* Doğum öncesi ve sonrası sürelerde kadınları çalıştırmak veya ücretsiz izin vermemek.

* Gebe veya çocuk emziren kadınlar hakkındaki yönetmeliğe uymamak

Yukarıdaki yazılı koşulların varlığı işverenler tarafından ihlal edilmesi halinde uygulanacak İdari Para Cezaları tutarlarıdır.

IX- SONUÇ

Çağrı merkezlerinde çalışan sayısı dikkate alındığında ağırlıklı olarak kadınların çalıştığını görmekteyiz. Bu konuda 4857/69. maddesi ve 4857/73. maddesi ile düzenlemeye gidilmiştir. Kanun maddelerine dayanılarak uygulamaya yönelik yönetmelikler düzenlenerek yürürlüğe girmiştir. Burada kanun koyucu gece vardiyalarında çalışan kadınların koruma altına alınmasını sağlamayı hedeflemiştir. İşverenlerin bu konuda dikkatli davranması gerekmektedir. Uygulamada İş Kanunu’nun ilgili maddelerine ve yönetmeliğe uyulmaması halinde idari para cezaları ile karşılaşacaklardır.